اول ربيع الاول؛ سالروز هجرت پيامبر اكرم (ص) از مكه به مدينه

مجموعه: مناسبتها در ايران و جهان

هجرت پيامبر از مكه به مدينه، مبدأ تاريخ مسلمانان است

اول ربيع الاول؛ سالروز هجرت پيامبر اكرم(ص) از مكه به مدينه

هجرت حضرت محمد (ص) كه گاهي به خلاصه هجرت نيز خوانده مي‌شود، واقعهٔ هجرت حضرت محمد (ص)، پيامبر اسلام و همراهانش از شهر مكه به يثرب است كه در سال ۶۲۲ ميلادي/۱ قمري صورت گرفت. اين واقعه منجر به ايجاد اولين حكومت اسلامي در يثرب (كه بعداً مدينة النبي يا به‌خلاصه مدينه ناميده شد) شد و به علت اهميتش در اسلام مبدأ تاريخ مسلمانان در دو تقويم هجري شمسي و هجري قمري در اين سال گرفته شده است.

هجرت و زمينه‌هاي آن
بيعت عقبه اول و عقبه دوم
در عربستان افراد زيادي به قصد تجارت و يا به جا آوردن حج در كعبه به مكه سفر مي‌كردند. حضرت محمد (ص) از اين موقعيت استفاده كرد و بختش را براي يافتن خانه‌اي جديد براي خود و پيروانش آزمود. پس از چندين مذاكره ناموفق، در صحبت با تعدادي از اهالي يثرب (كه بعدها مدينه خوانده شد) اميدي يافت. جمعيت عرب يثرب بدين جهت كه گروهي از يهوديان در آن شهر زندگي مي‌كردند، با يكتاپرستي تا حدي آشنا بودند. گروهي از اهل يثرب كه به مكه آمده بودند با حضرت محمد (ص) پيماني بستند كه به «پيمان عقبه اول» شهرت يافت.

به گفته ابن اسحاق پيمان عقبه اول بين حضرت محمد (ص) و دوازده تن از اهل يثرب كه بسياري از آنان از «بني النجار» اقوام مادري حضرت محمد (ص) بودند، منعقد شد. ابن اسحاق در ادامه بيان مي‌كند كه در آن زمان حضرت محمد (ص) اجازه جنگ از سوي خداوند نيافته بود و با شروطي موسوم به «بيعةالنساء» با ايشان بيعت كرد و از قول برخي از انصار اينگونه نقل مي‌كند كه «ما با رسول‌الله بيعت كرديم بر شيوه بيعت زنان، تا به خداوند چيزي را شريك نگردانيم، دزدي نكنيم، زنا نكنيم، فرزندانمان را نكشيم، بهتان نزنيم و به طور آشكار گناه نكنيم. اگر وفا كرديم بهشت پاداش است و اگرنه، تصميم با خداوند است: اگر خواست مي‌بخشد و اگر خواست مجازات مي‌كند».

به گفته ابن اسحاق، حضرت محمد (ص) قبل از بيعت عقبه اول اجازه جنگ از سوي خداوند نيافته بود؛ او و مسلمانان به دعوت بسوي خداوند و صبر در برابر اذيت و آزار قريش و دشمنان فرمان داشتند. اما هنگامي كه قريش همچنان به شدت و زياده‌روي در آزار و اذيت و ظلم به مسلمانان ادامه داد، آنگاه آيات ۳۹ تا ۴۱ سوره حج اولين آياتي است كه به مسلمانان اجازه مي‌داد تا با كساني كه به ايشان ظلم مي‌كنند و از خانه‌هايشان بيرون مي‌كنند، بجنگند.

پيامبر پس از پيمان اول مصعب بن عمير را به يثرب فرستاد تا براي آنها قرآن بخواند و اسلام را بياموزد. او اولين نماز جمعه را در يثرب خواند و بسياري از جمله سعد بن معاذ توسط او اسلام آوردند. بدين ترتيب در مدينه افرادي، تقريباً از تمامي قبايل، به آيين اسلام گرويدند تا آنجا كه در سال بعد ۷۵ مسلمان از مدينه جهت حج و ملاقات محمد به مكه آمدند. آنها او را به صورت مخفيانه و در شب ملاقات كرده و با او پيماني بستند كه به «پيمان دوم عقبه»، يا «پيمان جنگ» شهرت يافت.

در پيمان عقبه دوم محمد پس از دعوت به اسلام، بيعتش با فرستادگان يثرب را مشروط به اين كرد كه آنان همانطور كه از زنان و فرزندانشان حمايت كنند، از او نيز پشتيباني به عمل آورند. آنچه حضرت محمد (ص) به آنان گفت اين بود: «خون من خون شماست، حرمت من حرمت شما. از شمايم و شما نيز از من هستيد. با هركه بجنگيد مي‌جنگم و با آنكه دوستي كنيد، در صلح خواهم بود.» به همين دليل بيعت دوم به «بيعة الحرب» مشهور گرديد. در اين بيعت هفتاد و سه مرد و دو زن حضور داشتند كه دوازده تن از آنان از بزرگان مدينه بودند، نه تن از بزرگان خزرج و سه تن از بزرگان خاندان اوس. پس از پيمان عقبه، حضرت محمد (ص) پيروانش در مكه را تشويق به مهاجرت به يثرب كرد. مانند قضيه هجرت به حبشه، قريش سعي كرد تا از خروج ياران حضرت محمد (ص) از مكه جلوگيري نمايد ولي اين تلاشها ناموفق بود و تقريباً تمامي مسلمانان موفق به ترك مكه شدند.

طرح نقشه قتل پيامبر اكرم در گردهم آيي بزرگان قريش
مهاجرت مسلمانانِ مكّه به مدينه به دستور پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم براي رهايي از فشارهاي مشركان و ادامه روند اسلام آوردنِ مردم، منافع مشركان قريش را تهديد مي كرد. از همين رو چهل نفر از بزرگان قريش كه سنّ هيچ يك، از چهل سال كم تر نبود، در محلّي به نام «دارُالنُدْوه» گرد آمدند. در اين گردهم آيي، ابتدا ابوجهل پيشنهاد كرد كه يك نفر پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم را بكشد و چنانچه بني هاشم به خون خواهي او برخيزند، ده ديه به آنها پرداخت شود.

فرد ديگري پيشنهاد حبس پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم و شخص ديگري تبعيد وبيرون كردن پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم را از مكّه پيشنهاد دادند؛ ولي هيچ كدام از اين پيشنهادها پذيرفته نشد. در اين هنگام، كسي پيشنهاد داد كه از هر قبيله، مردي دلاور انتخاب شود و سپس به اتّفاق، با شمشيرهايشان بر پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم حمله كنند و او را در بسترش، شبانه به قتل برسانند كه در اين صورت، عشيره پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم توانايي مقابله با تمام قبيله ها را نخواهند داشت و لاجَرَم به ديه او راضي مي شوند. اين پيشنهاد پذيرفته شد. افرادي مشخصّ شدند و زمان اجراي نقشه، شب اوّل ربيع الاوّل مقرّر شد.

آگاه شدن پيامبر اكرم (ص) از نقشه مشركان
حضرت علي عليه السلام درباره چگونگي اطّلاع يافتن پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم از نقشه مشركان مي فرمايد: «... جبرئيل بر پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم نازل شد و او را از نقشه، آگاه ساخت. [هم چنين [او را از شبي كه آنان گِرد هم مي آيند و از ساعتي كه بر بسترش هجوم مي آورند، خبر داد. [سپس [پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم را به بيرون رفتن از خانه به سوي غار در وقت معيّن، فرمان داد». خداوند در آيه سي ام از سوره انفال درباره تدبير خود براي نجات پيامبرش، مي فرمايد: «[به خاطر بياور [هنگامي را كه كافران نقشه مي كشيدند كه تو را به زندان بيفكنند، يا به قتل برسانند يا [از مكّه] خارج سازند. آنها چاره مي انديشندند، خدا هم تدبير مي كرد و خدا بهترينِ چاره جويان و تدبيركنندگان است».

همراهان پيامبر(ص) كه از مكه به مدينه مهاجرت كردند به مهاجرين شهرت يافتند

 كفّار قريش در جست وجوي پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم
كفّار قريش براي اجراي نقشه قتل پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم شبانه خانه او را محاصره كردند و صبح دم بر آن يورش بردند. امّا حضرت علي عليه السلام را در بستر پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم يافتند و از هجرت پيامبر عليه السلام مطّلع شدند. آنها تمام توان و امكانات خود را براي يافتن پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم به كار گرفتند. تنها ابوجهل، صد شتر با ارزش را به عنوان جايزه يابنده پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم يا خبردهنده از مخفيگاه ايشان، قرار داد.

قريشيان از بهترين ره ياب آن ناحيه ـ كه «ابو كرزه» نام داشت ـ استفاده كردند. او ردّ پاي پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم را تا در غاري كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم در آن بود، دنبال كرد. امّا كفّار با ديدن تار تنيده بر دهانه هاي غار و لانه كبوتر در پايين آن، از رفتن به درون آن صرف نظر كردند و اين چنين جان پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم از خطر مصون ماند. كفّار سه روز در پيِ پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم بودند و چون او را نيافتند، از جست وجو دست كشيدند.

هجرت پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم به مدينه از غار ثور
يك شب پس از آن كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم خانه خويش را ترك كرده و به غار ثور (در جنوب مكّه) رفته بود، حضرت علي عليه السلام و هندبن ابي هاله، به خدمتش رسيدند. پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم به علي عليه السلام فرمان داد كه براي هجرت به مدينه، براي ايشان و همراهانشان شتر بخرد. در اين هنگام ابوبكر اظهار داشت كه من قبلاً چنين كرده ام. هرچند ابوبكر اصرار داشت كه شترانش را رايگان، در خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم بگذارد، امّا پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم شترها را از او خريدند. پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم رسيدگي به تمام امورش در مكّه و بازگرداندن امانت هاي مردم را به حضرت علي عليه السلام سپردند. پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم سه روز در غار ثور ماندند و روز چهارم به همراه ابوبكر و غلام او (عامر بن فُهيره) روانه مدينه شدند.

چرا پيامبر(ص) براي هجرت، مدينه را انتخاب كرد؟
از جمله دلايلي كه موجب شد تا پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم مدينه را هجرتگاه خويش برگزيند به اين موارد مي توان اشاره كرد:
الف. پيوند فاميلي پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم با برخي از قبيله هاي مدينه (زيرا مادر عبدالمطلّب (جدّ پيامبر) اهل مدينه بود).
ب. موقعيّت جغرافيايي مدينه (؛ زيرا راه مكّه از مدينه مي گذشت).
ج. آباداني و ثروت مدينه (؛ زيرا مدينه، شهري با زراعت و رونقدار بود).
د. آمادگي ذهني مردم مدينه براي پذيرش رسالت ايشان (؛ زيرا يهوديان مدينه به آمدن پيامبر اسلام بشارت داده بودند).
ه. نياز مردم آن روز مدينه به آرامش و مردي صلح جو (؛ زيرا آنان از جنگ هاي پي درپي دو قبيله اوس و خزرج خسته بودند).
و. متمدّن و با فرهنگ بودن مردم مدينه (؛ زيرا آنان ريشه يمني داشتند).

فرود آمدن پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم در «قُبا»
در ماجراي هجرت پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم از مكه به مدينه، پس از اين كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم چندين روز را در راه مدينه بودند، در نزديكي مدينه به محلّي به نام «قُبا» رسيد. ايشان در آن جا فرود آمدند و نامه اي براي علي عليه السلام نوشتند و او را به سوي خود فرا خواندند و خود و همراهانشان به انتظار او نشستند.

حضرت علي عليه السلام با دريافت نامه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم ، آماده شد و در تاريكي شب به همراهي فاطمه عليهاالسلام همسرش، فاطمه بنت اَسَد مادرش و فاطمه بنت زبير و نيز اُمَ ايمن كنيز پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم و ابوواقد (آورنده نامه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم براي علي عليه السلام )، و به اتّفاق جمعي از مستضعفان مكّه به سوي پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم شتافت و در قُبا، به پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم ملحق شد.

بدينسان در سال ۶۲۲ ميلادي (برابر با سال سيزدهم پس از شروع دعوت خود) محمد به مدينه، كه يك واحه زراعتي بزرگ بود، هجرت نمود و همراهان وي كه با او از مكه به مدينه مهاجرت كردند به مهاجرين شهرت يافتند و اهالي يثرب كه پيامبر و مهاجرين را ياري رسانده بودند، از آن پس به انصار نام برده مي‌شدند. اين هجرت مبداء تاريخ مسلمانان شد. مدينه تا قبل هجرت محمد «يثرب» ناميده مي‌شد و بعد از اين هجرت «مدينه‌النبي» خوانده شد.

گردآوري : بخش فرهنگ و هنر بيتوته

منابع :

fa.wikipedia.org

hawzah.net